Rozgrywki piłkarskie w Galicji do roku 1914 lata 1886-1911

foto - dr Henryk Jordan — Dr Henryk Jordan

Pierwsze piłki footballowe, kopanie w Parku Jordana

Piłka nożna pojawiła się w Galicji właśnie w Krakowie. Było to w 1886 roku, a nie 1890, jak dotychczas pisano. Piłkę przywiózł z Niemiec doktor Henryk Jordan. Z grą w piłkę nożną zapoznał się Jordan w niemieckim Brunszwiku. W 1890 roku wprowadził ją do repertuaru zajęć w swoim otwartym rok wcześniej Parku. Gra odbywała się jednak bez ładu i składu, na niewymiarowym boisku nr VIII, owalnym i pozbawionym trawy. Nie znano angielskich przepisów "Football Association". Ważniejsze było wózkowanie, czyli przedryblowanie kilku rywali, niż umieszczenie piłki w prowizorycznej bramce.

Plan parku Jordana w Krakowie (rys. z J.Hałys, Piłka Nożna w Polsce tom I)

Początek XX wieku — krakowskie Błonia, w głębi Kopiec Kościuszki (fot. archiwum Piotra Dobosza z Krakowa)

Włodzimierz Chomicki autor pierwszej bramki w historii polskiej piłki nożnej

Pokazy nauczycieli na Zlocie Sokołów 1891-1892

We Lwowie futbolówka pojawiła się w 1889 roku, za sprawą profesora Edmunda Cenara. To właśnie on pierwszy, w 1891 roku w książce "Gry gimnastyczne młodzieży szkolnej" opublikował przepisy i zasady gry w piłkę nożną. Jak wspominał Cenar w 1907 roku, co potwierdza także Przewodnik Gimnastyczny "Sokoł" z 1892 roku, w 1891 roku lwowskie "koło gimnastyczno-śpiewackie nauczycieli szkół ludowych" posiadało piłkę do gry, zaś sam Cenar prowadził "Kurs gier". W dniu 13 marca 1892 roku członkowie wspomnianego koła postanowili, że jedną z ich prezentacji, podczas gier i zabaw gimnastycznych podczas jubileuszowego Zlotu Sokolego (1892) będzie właśnie football.

Pierwszy udokumentowany "match footballowy" na ziemiach polskich, kontrowersje wokół rozstrzygnięcia meczu 1894

Pierwszy udokumentowany "match footballowy" na ziemiach polskich rozegrano 14 lipca 1894 roku we Lwowie. Inicjatorami meczu byli krakowiacy, którzy wyzwali na pojedynek lwowiaków. Podczas II Zlotu Sokolego z okazji Powszechnej Wystawy Krajowej zespoły "Sokoła" ze Lwowa i z Krakowa spotkały sie na stadionie "Sokoła" w Parku Stryjskim w obecności kilku tysięcy widzów. Sędziował Zygmunt Wyrobek z Krakowa, który notabene przygotowywał do tego spotkania zespół gości. Zagrano historyczną piłką z 1886 roku - wspominał lwowski profesor Rudolf Wacek. Mecz trwał zaledwie sześć minut, gdyż po zdobyciu pierwszej bramki - przez lwowskiego ucznia, Włodzimierza Chomickiego - trzeba było opuścić boisko. Harmonogram imprezy był napięty - za chwilę na plac miały wkroczyć zastępy gimnastyczne. W bardzo krótkim sprawozdaniu w Przewodniku Gimnastycznym "Sokoł" z października 1894 roku podano jednak, że pojedynek zakończył się wynikiem nierozstrzygniętym. Czy tak faktycznie było, czy wynikło to z niewiedzy autora relacji, chyba nie dowiemy się już nigdy.

Kółko footbalistów Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół"- czyli Lechia - było pierwsze

Lato 1903 Nie ma już żadnych wątpliwości na temat klubowego pierwszeństwa w historii polskiej piłki nożnej. To nie lwowskim Czarnym, lecz tamtejszej Lechii przysługuje prawo nazywania się pierwszym polskim klubem piłkarskim. Dowodzą tego artykuły prasowe z przełomu września i października 1903 roku, mówiące o zamknięciu sezonu przez Kółko footbalistów Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" we Lwowie. To pierwsza, nieoficjalna nazwa Lechii - klubu grającego na boisku tamtejszego Sokoła Macierzy. Pierwsza prasowa informacja na temat Kółka Footballowego Szkoły Realnej, czyli protoplasty "Czarnych" pojawiła się dopiero 21 kwietnia roku następnego.

Boisko PTG Sokół Lwów przy ul. Cetnerowskiej w trakcie budowy (fot. Pamiętnik IV. Zlotu Sokolstwa Polskiego we Lwowie w dniach 27–29 czerwca 1903, Lwów 1904)

1909 rok zaproszenie na walne zgromadzenie

Nieścisłości w I. Sprawozdaniu "Czarnych".

Ich debiut rok później 1904 Pierwszeństwo w Galicji na korzyści Lechii potwierdzają również >nieścisłości w pierwszym sprawozdaniu "Czarnych", wydanym dopiero w styczniu 1910 roku. Jako pierwsi wskazali je autorzy Księgi Pamiątkowej Pogoni Lwów wydanej na 35-lecie klubu w 1939 roku. Czy były to jednak nieświadome błędy, tego już się nie dowiemy. Pierwsze trzy występy "Czarnych" odbyły się rok po meczach protoplastów "Lechii". Zaś pierwszy mecz, wtedy jeszcze drużyn szkolnych, lecz uznawanych później za protoplastów klubowych zespołów "Czarnych" i "Pogoni", odnotowano dopiero w czerwcu 1904 roku. Mecz ten odbył się podczas "Jarmarku krajowego", w którym Realiści za przeciwnika mieli uczniów IV Gimnazjum, zwyciężając 2-0.

Szkoły kolebką footballu w Galicji, powstawanie kółek

1904 W zasadzie wszystkie pierwsze polskie kluby piłkarskie swe korzenie mają w gimnazjach, a także szkołach realnych. Ówczesne gimnazja to dzisiejsze licea - nie należy utożsamiać ich z obecnymi gimnazjami. Szkoły realne to coś w rodzaju dzisiejszych techników. Tam właśnie powstawały pierwsze kółka footballowe. We Lwowie były to: VI Gimnazjum czyli późniejsza Lechia, I. Szkoła Realna czyli Czarni oraz IV Gimnazjum czyli Pogoń. W Krakowie: II. Wyższa Szkoła Realna czyli Wisła.W Stryju: I. Państwowe Gimnazjum czyli Pogoń. W Tarnopolu: I. Gimnazjum czyli Kresy. W Przemyślu: I Gimnazjum czyli San.

Dlaczego lwowska "Sława" pozostała w ukryciu?

1905 Przeglądając prasę i archiwa autorzy nie natknęli się na nazwę Sława, pod którą to pierwotnie mieli występować Czarni. Czyżby żaden z relacjonujących wówczas wydarzenia piłkarskie dziennikarzy czy działaczy nie znał tej nazwy? Nazwy tej nie ma także w Sprawozdaniach Szkoły Realnej z interesującego nas okresu. Nazwa Sława pojawia się po raz pierwszy w wspomnianym wcześniej, nie do końca rzetelnym sprawozdaniu Czarnych z 1910 roku. Można przypuszczać, że nazwa Sława funkcjonowała nieoficjalnie – wśród członków Kółka Realistów w latach 1904–05. Oficjalna nazwa klubu była inna. Tajemnicę bardzo przekonywująco wyjaśnił Filip Kmiciński, lwowski piłkarz w artykule opublikowanym w Piłce Nożnej w roku 1959. "Było to na ówczesne czasy przedsięwzięcie zbyt ryzykowne, bowiem surowy zakaz ówczesnej najwyższej magistratury szkolnej zabraniał młodzieży zakładania jakichkolwiek organizacji pozaszkolnych. Dla władzy szkolnej nazywali się nadal kółkiem sportowym, a o istnieniu nowej organizacji wiedziała tylko mała ilość osób we Lwowie. Umieli też w tym celu zaskarbić sobie łaski ówczesnych dziennikarzy sportowych, którzy zrozumieli dobrze ich niebezpieczne położenie i przestrzegali ściśle w swych notatkach incognita klubowego."

1904 — Założyciele i członkowie Klubu Gimnastyczno-Sportowego IV Gimnazjum we Lwowie (fot. Księga Pamiątkowa Pogoń Lwów 1904–1939) — 1904 — Założyciele i członkowie Klubu Gimnastyczno-Sportowego IV Gimnazjum we Lwowie. Stoją od lewej: Marian Bilor, Józef Rysiak, Edmund Marion, Medard Kawecki, Władysław Makowicz, Rafał Piotrowski i Rudolf Hübel (fot. Księga Pamiątkowa Pogoń Lwów 1904–1939)

Zawodnicy Klubu Gimnastyczno-Sportowego IV Gimnazjum we Lwowie (fot. J.Hałys, Piłka Nożna w Polsce tom 1) — Zawodnicy Klubu Gimnastyczno-Sportowego IV Gimnazjum we Lwowie. Stoją od lewej: Medard Kawecki, Jerzy Mostowy, Rudolf Hübel i Marian Bilor (fot. J.Hałys, Piłka Nożna w Polsce tom 1)

1905 — Lwowski Klub Piłki Nożnej Lwów (fot. Raz Dwa Trzy 27.06.1933) — 1905 — Lwowski Klub Piłki Nożnej Lwów. Siedzą od góry: Adam Salik, Kazimierz Sołtyński, Jan Herlt, Longin Dudryk, Jan Berger, Jan Wojciechowski, Władysław Jadowski, Leopold Scherautz, Józef Bizoń, Walerian Pappius, Józef Iżycki (fot. Raz Dwa Trzy 27.06.1933)

Kazimierz Sołtyński — pierwszy prezes 'Sławy' Lwów. Mało znane zdjęcie z czasów młodości. — Kazimierz Sołtyński — pierwszy prezes "Sławy" Lwów. Mało znane zdjęcie z czasów młodości.

Lwowianie nauczycielami krakusów 1906

We Lwowie w pierwszej połowie 1906 roku futbol królował już na boisku Towarzystwa Zabaw Ruchowych. W Krakowie na odwrót - nadal sporadycznie grano w football, dość mocno zakorzeniona była jeszcze gra w piłkę "uszatą". W drugiej połowie maja 1906 roku lwowskie Towarzystwo Zabaw Ruchowych zorganizowało turniej kwalifikacyjny, którego zwycięzca miał reprezentować Lwów w meczu z teamem krakowskim. Ostatecznie do grodu Kraka udały się dwa zespoły. Oprócz Czarnych przyjechała drużyna z Klubu Gimnastyczno-Sportowego IV Gimnazjum, aby przed tutejszą publicznością rozegrać "wzorową partyę piłki nożnej". W poniedziałek, dzień po Zielonych Świątkach, tłumy ciekawych gry w piłkę nożną krakowian obserwowały w parku Jordana piłkarski dwumecz. W pierwszym meczu młodzież z lwowskiej Szkoły Realnej, która we Lwowie zwana była już Czarnymi, za rywala miała drużynę "Studentów". Półtorej godziny później zespół z IV Gimnazjum rywalizował w skróconym do godziny meczu, z "Akademikami" - zespołem złożonym naprędce spośród publiczności. Lwowianie, dość łatwo wygrali oba pojedynki bez straty gola, lecz opór stawiony przez krakusów w pierwszym meczu zapowiadał rychłe odwrócenie się sytuacji.

Krakowska drużyna 'Akademików' w meczu z KG-S IV Gimnazjum ze Lwowa. — Krakowska drużyna "Akademików" (w mundurkach) w meczu z KG-S IV Gimnazjum ze Lwowa. Stoją od lewej: Marcin Chowaniec (A), Piotr Pollak I (A), Władysław Tempka (A), Aleksander Rzadki (L), Tadeusz Kucz (A), Medard Kawecki (L), Rudolf Friedberg (A), Wilhelm Rzadki (L), Józef Kremer (A), Jan Nowak (L), Michał Krasiński (A), Józef Rysiak (L), Władysław Rzeszódko (A), Robert Mamczuk (L), Edmund Marion (L), Stanisław Lambert (A), Rafał Piotrowski (L), x, x. W środkowym rzędzie siedzą od lewej: dr Karol Hornung, dr Władysław Hojnacki, x, prof. dr Henryk Jordan, red. Kazimierz Hemerling, red. Zygmunt Kłośnik-Januszowski, prof. Worosz. W dolnym rzędzie siedzą od lewej: Józef Stoeger (A), Julian Karasiński (L), Marian Bilor (L), St. Frysztak (L) i Stanisław Szeligowski (A) (fot. Nowości Illustrowane 09.06.06)

Krakowska drużyna 'Studentów' w meczu z Lwowskim Klubem Piłki Nożnej, Szkołą Realną 'Czarnymi' ze Lwowa — Krakowska drużyna "Studentów" (w mundurkach) w meczu z Lwowskim Klubem Piłki Nożnej, "Szkołą Realną", "Czarnymi" ze Lwowa. Stoją od lewej: Marcin Chowaniec (S), Michał Krasiński (S), Jan Kubin (S), Leopold Scherautz (C), Tadeusz Rzadki (C), Jan Wojciechowski (C), Jan Herlt (C), Józef Bizoń (C), Longin Dudryk (C), Edward Radwanek (C), Marian Legeżyński (C), Jan Berger (C), Walerian Pappius (C), Julian Tomaszewski (C), Stanisław Lambert (S), Rudolf Friedberg (S), Jan Keller (S). W środkowym rzędzie siedzą od lewej: dr Karol Hornung, dr Władysław Hojnacki, x, prof. dr Henryk Jordan, red. Kazimierz Hemerling, red. Zygmunt Kłośnik-Januszowski. Siedzą od lewej: Tadeusz Kucz (S), Franciszek Baścik (S), Stanisław Szeligowski (S), Józef Stoeger (S) i Bronisław Maciołowski (S) (fot. Nowości Illustrowane 09.06.06)

Stoją od lewej: Tadeusz Tyralski, Antoni Gawędzki, Edward Wachowicz, Józef Stoeger, Jan Keller, Tadeusz Bałabuszański, Marian Marszałek, Stanisław Szeligowski, Tadeusz Kucz. Siedzą od lewej: Piotr Pollak I, Józef Słotwiński, Franciszek Jachieć (fot. Historia 30 lat KS Cracovia)

Kraków, czyli kółka gry w piłkę nożną w II Wyższej Szkole Realnej w Krakowie (fot. Trzecie Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. II. Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie za rok 1907)

Krakowski turniej jesienny, boom na futbol w Krakowie jesień 1906

Sukces propagandowy czerwcowego dwumeczu z lwowskimi ekipami, wrześniowe zwycięstwo Biało-Czerwonych we Lwowie, a przede wszystkim inicjatywa Tadeusza Konczyńskiego, literata przybyłego z Anglii dały krakowskiemu piłkarstwu impuls do rozwoju. Konczyński ufundował stroje sportowe dwóm najstarszym klubom: I. Klubowi Studenckiemu (barwy narodowe; późniejsi Biało-Czerwoni), drużynie akademickiej "Cracovii" (barwy miasta: niebieskie z białą szarfą) oraz prawdopodobnie kolejnym, które właśnie od tych strojów przyjęły swe nazwy: Czerwoni i Wisła (ta od wstęgi). Konczyński będąc delegatem lwowskiego TZR wpadł na pomysł zorganizowania w październiku 1906 roku turnieju jesiennego. Turniej został rozegrany na Błoniach, równolegle na trzech boiskach, z udziałem 16 drużyn. Prawdopodobnie rozpoczął się 13 października. Kiedy się zakończył - nie wiemy. Nie znamy także szczegółowych wyników. Dwa najbardziej zgrane zespoły, Biało-Czerwoni i Cracovia, nie brały udziału w początkowym etapie zmagań, by wejść do decydującej fazy rywalizacji. Końcową kolejność znamy tylko dzięki wspomnieniom Józefa Lustgartena zamieszczonym w książce "Kopiec Wspomnień" pt. "Narodziny krakowskiego sportu". Pierwsze miejsce zajęli Biało-Czerwoni, 2. Cracovia, 3. Czerwoni, 4. Wisła (Niebiescy), 5. klub Gimnazjum św. Jacka. Drugą wersję wydarzeń zamieścił "Przegląd Sportowy" w 1921 roku. W artykule z okazji 15-lecia TS Wisła Kraków tak podano końcową kolejność: 1. Biało-Czerwoni, 2. Czerwoni (drużyna Jenknera), 3. Wisła, 4. Akademicy (Cracovia) Biało-Czerwoni Kraków

Pierwsze "ustawione" spotkanie 1907

W roku 1907 nastąpił liczebny wzrost szeregów Pogoni i Czarnych. W czerwcu do Turnieju o nagrodę X Zjazdu Lekarzy i Przyrodników mogły one wystawić po trzy zespoły. Turniej ten rozgrywano podczas Wystawy Przyrodniczo-Lekarskiej. Walka o pierwszeństwo we lwowskim futbolu od samego początku była zażarta. W ostatnim meczu pomiędzy zespołami Pogoń II a Pogoń I doszło, jak sie zdaje, do pierwszego skandalu w polskim futbolu, związanego z ustawieniem meczu. Pierwszy zespół Pogoni, mając już zapewniony finał, przegrał z drugim zespołem tego klubu w kuriozalnym stosunku 9-28, wprowadzając do finału jako rywala swe własne rezerwy! Komisja Sportowa Towarzystwa Zabaw Ruchowych zdyskwalifikowała oba zespoły na 3 miesiące, kwalifikując do ubiegania się 25 lipca o nagrodę dwie kolejne drużyny z tabeli, czyli Czarnych i "Laudę". 06.1907 — Czarni Lwów.

06.1907 — Czarni Lwów (fot. J.Hałys, Piłka Nożna w Polsce tom 1) — 06.1907 — Czarni Lwów. Stoją od lewej: Tadeusz Solecki, Andrzej Popowicz, Leopold Scherautz, Piotr Daszyński, Korneli Bourdon, Walerian Pappius, Tadeusz Rzadki, Witold Halkiewicz, Marian Bilor, Józef Bizoń, dr Eugeniusz Piasecki (fot. J.Hałys, Piłka Nożna w Polsce tom 1)

Pierwsza strona Statutu Lwowskiego KS Pogoń Lwów z 17 czerwca 1908 roku (fot. archiwum Oleksandra Pauka ze Lwowa)

31.07.1911— Podanie założycieli Lwowskiego KS Lechia Lwów do C.K. Namiestnictwa we Lwowie z prośbą o przyjęcie statutu klubowego (fot. archiwum Oleksandra Pauka ze Lwowa)

Powstawanie prawdziwych klubów, czyli ich rejestracje połowa 1908

Wszystkie lwowskie, pionierskie w polskiej piłce kluby: Lechia, Czarni i Pogoń umocowanie prawne, czyli swe rejestracje zyskały stosunkowo późno. Pierwsza zrealizowała swe zamierzenia Pogoń, która uzyskała zatwierdzenie statutu klubowego w Namiestnictwie Galicyjskim we Lwowie 17 czerwca 1908 roku. Czarni uczynili to 9 lipca tego samego roku. Cracovia prawie półtora roku później, czyli 27 listopada 1909 roku. Krakowska Wisła uczyniła to pod zmodyfikowaną nazwą Towarzystwo Sportowe 7 lutego 1910 roku. Ostatnia uczyniła to lwowska Lechia. Klub zniknął z mapy w maju 1907 roku w wyniku fuzji z Klubem Gimnastyczno-Sportowym IV Gimnazjum, a reaktywował się końcem tego samego roku. Z tego powodu rejestracja Lechii nastąpiła najpóźniej - dopiero 8 sierpnia 1911 roku.

Międzynarodowe debiuty klubów i reprezentacji 1908-1910

Lata 1908-10 to okres rozgrywania wielu meczów towarzyskich, zarówno krajowych, jak międzynarodowych. W 1906 roku "Czarni" Lwów wzmocnione 3 graczami KG-S oraz jeden z protoplastów Cracovii, czyli I Klub Studencki Kraków zagrały z drużyną złożoną z członków - różnej narodowości - cyrku Buffalo Bill’s Wild West. Mecze odbyły się 31 lipca we Lwowie i 5 sierpnia w Krakowie. Oba zakończyły się zwycięstwem polskich zespołów i to w identycznym stosunku 1-0. Spotkań tych jednak nie można traktować jako prawdziwych premier meczów z klubowymi drużynami z zagranicy. Jako pierwsza swój mecz z zespołem zagranicznym rozegrała Cracovia. W Opawie 28 maja 1908 roku przegrała z klubem niemieckim Deutscher FV Troppau 2-4. Pięć miesięcy później gościła w Opawie Wisła ulegając temu samemu klubowi 0-3. Czarni w swym pierwszym meczu podczas wiosennego tournee w Czechach w 1909 roku ulegli jednej z najmocniejszych ówcześnie jedenastek Starego Kontynentu - praskiej Slavii w dwucyfrowym stosunku 1-10. Ostatnia zagraniczny debiut zaliczyła Pogoń, która 23 maja 1909 roku w Koszycach uległa ówczesnej węgierskiej drużynie Kassai Athletikai Club 0-5. Swe inauguracyjne i jedyne międzynarodowe spotkanie rozegrała w tym okresie także Reprezentacja Krakowa. Wystąpiła przeciwko niemieckiej Dianie z Katowic i stało się to dzięki staraniom sekcji sportowej Krajowego Związku Turystycznego. Reprezentację oparto wyłącznie o zawodników dwóch najlepszych i najlepiej zorganizowanych krakowskich klubów - Cracovii i Wisły. Krakowianie 27 września 1908 roku na boisku na torze wyścigowym za parkiem doktora Jordana zwyciężyli pewnie 3-1. W drugim swym meczu międzynarodowym Cracovia odniosła pierwsze zwycięstwo z zagranicznym rywalem, pokonując Deutscher FV Troppau 5-2

Reprezentacja Krakowa (w biało-czerwonych koszulkach) swój pierwszy mecz zagrała przeciwko niemieckiej Dianie z Katowic (fot. archiwum KS Cracovia)

23.05.1909 — Koszyce, Kassai AC — Pogoń Lwów 5-0. Od lewej: Edmund Marion, Stanisław Szeligowski, Stanisław Bedlewicz, Medard Kawecki, Rudolf Hübel, Marian Steifer, Teofil Sykała, Tadeusz Kuchar I, Wilhelm Rzadki, Julian Karasiński, Piotr Solecki, x, x

(fot. Księga Pamiątkowa Pogoń Lwów 1904–1939) 18.04.1909 — Praga. Fragment meczu Slavia Praga — Czarni Lwów 10-1 (fot. Wędrowiec 20.02.1912)

I. Igrzyska Polskie 1911

Pomysł zorganizowania I. Igrzysk Polskich - dla polskich klubów, w różnych dyscyplinach sportowych - wiązał się ze zbliżającymi się V Igrzyskami Olimpijskimi, które miały odbyć się w 1912 roku w Sztokholmie. Wiadomo było, że Polacy nie mogli w nich startować jako reprezentanci Polski, gdyż Polski nie było na mapie. Jedną z dyscyplin przesuniętej aż na październik imprezy był turniej piłkarski. Wzięło w nim udział 9 drużyn. Dopuszczono tylko kluby, w których występowali wyłącznie Polacy, więc zabrakło wśród nich m.in. wielonarodowościowej Cracovii. Wycofanie się już w trakcie gier lwowskich klubów - Pogoni i Sparty - sprawiło, że rywalizacja piłkarska straciła sporo na znaczeniu. Zwycięzcą została drużyna z kompletem wygranych - Wisła Kraków, która w 3 meczach wywalczyła 6 punktów. Po zwycięstwie nad Czarnymi I - Wisła otrzymała w nagrodę dyskobola z brązu. Statuetka znajduje się do dziś w klubie. Jakby było mało dotkliwego zimna i słabej frekwencji (zarówno zawodników, jak i publiczności, a także i wśród prasowych sprawozdawców), krakowski "Czas" jeszcze w trakcie trwania Igrzysk opublikował dość surową ocenę imprezy: "Spóźniona pora, w parze z nią idąca mała liczba zgłoszeń i krótkość dnia pozbawiają lwowskie igrzyska polskie obranego tytułu i sprowadzają je do rozmiarów wszechstronnego meetingu". Mimo, że zakładano, że Ogólnopolskie Igrzyska Sportowe będą organizowane co rok w innym mieście, to do ich organizacji już nigdy nie powrócono.